Regulacja działalności gospodarczej w świetle polskiej energetyki

Powszechność stosowania energii łączy się ze specjalnym nadzorem państwa nad newralgicznym dla społeczeństwa i gospodarki obszarem, jakim jest sektor energetyczny. Przez wiele lat stanowił „monopol naturalny”. Brak konkurencji spowodował negatywne konsekwencje, takie jak: brak obiektywnej racjonalizacji działań w sektorze oraz stosowanie charakterystycznego dla monopolu dyktatu cenowego, także w sytuacji funkcjonowania cen urzędowych i obarczanie skutkami własnej niegospodarności odbiorców energii.

Sektor energetyczny zajmuje w Polsce miejsce szczególne. Jego współpraca z innymi działami gospodarki przesądza o wzroście wydajności, wielkości produkcji, ilości miejsc pracy a także efektywności gospodarowania tak w skali sektora, jak i całej gospodarki, zaś obok wojska stanowi o bezpieczeństwie narodowym.

Dziś na polski sektor energetyczny składa się wiele równorzędnych sektorów, podsektorów: elektroenergetyczny, gazownictwa, ciepłownictwa oraz surowcowo-paliwowy, dezagregowany na pozyskanie węgla kamiennego, węgla brunatnego i paliw płynnych tworząc zbiór przedsiębiorstw energetycznych, czyli podmiotów gospodarczych, prowadzących działalność gospodarczą w zakresie wytwarzania, przetwarzania, magazynowania, przesyłania oraz dystrybucji paliw, energii elektrycznej i ciepła lub obrotu nimi.

Najpoważniejszym zadaniem polskiej energetyki jest zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego gospodarce, mierzonego m.in. zaspokojeniem popytu zgłaszanego na energię elektryczną, gaz i ciepło. Problemem jest bezpieczeństwo długoterminowe, warunkowane wieloma czynnikami, począwszy od decentralizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw, poprzez promowanie konkurencji i selektywne stosowanie regulacji administracyjnej, a skończywszy na traktowaniu energii elektrycznej czy ciepła jak towaru, a nie wyłącznie jako dobra publicznego. Praktyczna realizacja koniecznych do osiągnięcia celów w wymienionych obszarach działania, w powiązaniu z dostępem do globalnego rynku kapitałowego, powinna zaowocować przede wszystkim inwestycjami odtworzeniowymi i rozwojowymi, integrującymi stronę podażową i popytową oraz ochronę konsumentów i środowiska. Tę właściwą integrację strony podażowej i popytowej w gospodarce powinien zapewnić poprzez swoje działanie organ centralnej administracji rządowej – Prezes Urzędu Regulacji Energetyki, który sprawuje funkcje regulatora rynku energetycznego w oparciu o instrumenty prawne, określone i przekazane w jego gestię, ustawą – Prawo energetyczne uchwaloną 10 kwietnia 1997 r. (z późniejszymi zmianami) oraz wydane na jej podstawie rozporządzenia wykonawcze.

Najistotniejszymi narzędziami regulacji oddziałującymi bezpośrednio na przedsiębiorstwa energetyczne są:

• koncesjonowanie działalności,
• zatwierdzanie i kontrolowanie taryf paliw gazowych, energii elektrycznej i ciepła, czyli cen i warunków ich stosowania,
• zatwierdzanie i kontrolowanie cen węgla brunatnego a także uzgadnianie planów rozwoju przedsiębiorstw zajmujących się przesyłaniem i dystrybucją paliw gazowych i energii elektrycznej w zakresie zaspokojenia obecnego i przyszłego na nie zapotrzebowania.

Wśród innych narzędzi regulacji warto wymienić te związane z kontrolowaniem parametrów jakościowych dostaw i obsługi odbiorców, rozstrzyganie sporów i nakładanie kar oraz kontrole kwalifikacji osób zajmujących się eksploatacją sieci, urządzeń i instalacji.

Istotne znaczenie w procesie regulacji ma przede wszystkim swobodny dostęp do sektora i prowadzenia w nim działalności, stabilizacja warunków działania lub co najmniej ich przewidywalność w długim okresie. Służy temu, w kategoriach ogólnych, rzeczywiste umacnianie koncepcji państwa prawa, w tym m.in. swoboda zawierania umów, a w odniesieniu do poszczególnych podmiotów – koncesjonowanie. Prawo energetyczne ustala, jakie podmioty prowadzące działalność gospodarczą w zakresie wytwarzania, przesyłu, dystrybucji i obrotu paliwami i energią, w tym ciepła muszą posiadać koncesję wydaną przez Prezesa URE, o ile spełniają warunki ustawowe.

Poza koncesjami, najistotniejszym narzędziem regulacyjnym ma nadzór nad kosztami funkcjonowania przedsiębiorstwa energetycznego, ze szczególnym uwzględnieniem taryfikacji cen za usługi.

Ustawa – Prawo energetyczne realizuje wyrażoną expressis verbis dyrektywę polityczną zawartą w przyjętych przez rząd i zaaprobowanych przez Sejm Założeniach Polityki Energetycznej Polski do 2010 roku, ale również mieści się w ogólnej filozofii, na jakiej oparte są strategiczne cele i środki realizacji tej polityki. Proces regulacji elektroenergetyki i ciepłownictwa umożliwi wdrażanie reform w sektorze w taki sposób, aby zapewnić przedsiębiorstwom możliwość modernizacji, poprawić efektywność gospodarowania podmiotów energetyki oraz zagwarantować odbiorcom indywidualnym bezpieczeństwo dostaw energii, wysoki standard obsługi i poziom cen uzasadniony kosztami. Zadaniem urzędów regulacyjnych jest stałe monitorowanie procesu reformatorskiego, wprowadzanie możliwych korekt i wnioskowanie o nowelizację przepisów prawnych. Regulator często musi podejmować decyzje niekorzystne nie tylko dla regulowanego sektora, zmuszając przedsiębiorstwa do poprawy efektywności, obniżenia kosztów i zahamowania monopolistycznych zapędów, ale także decyzje społecznie drażliwe.41.

---

40 P.Jasiński, P.Włodarczyk, Strategia Urzędu Regulacji Energetyki, Biuletyn URE 1/99

41 L. Juchniewicz wystąpienie XXXV Zjazd Gazowników Polskich 28.09-1.10 1999 r. w Mikołajkach